Mirosław Opęchowski
Cmentarze żydowskie na Pomorzu Zachodnim
22.02.2009
godz. 13:00
Jednym, a czasem jedynym z materialnych dowodów potwierdzających
obecność społeczności na danym obszarze są miejsca pochówku. W województwie
zachodniopomorskim udało się jak dotąd zidentyfikować 68 cmentarzy
żydowskich.
Cmentarz, obok synagogi, łaźni rytualnej (mykwa) i szkoły religijnej,
jest jednym z głównych elementów konstytuujących istnienie i funkcjonowanie gminy żydowskiej.
Cmentarz po hebrajsku określa się mianem bet-ha-kwarot (dom grobów,
mogił), bet-ha-chajim (dom życia), bet ha-olam (dom wieczności). Nazwy te
odzwierciedlają wiarę w życie wieczne, powrót do ojców i Boga. W
średniowiecznej niemczyźnie pojawiają się określenia Judensand lub Sandhof
(żydowskie piaski), a także Judenkirchof (cmentarz żydowski), które dotrwało do naszych czasów. W języku polskim używano terminów kirkut (kierkut, kierkow, kirchan) i okopisko.
Zgodnie z nakazem religijnym Żydzi od najdawniejszych czasów grzebali
swoich zmarłych stawiającym im na grobach macewy (od hebrajskiego nacaw 'być
postawionym, stać'), określane w Septuagincie jako stele, litos, snopos a w
Wulgacie titulus, lapis, statuae, zaś w języku polskim pomnik, słup,
stela, kamień. Zmarłą osobę identyfikuje hebrajska bądź niemiecka inskrypcja
oraz specyficzna symbolika przedstawień plastycznych.
Zarówno płytę ustawioną pionowo (charakterystyczną dla cmentarzy
Żydów aszkenazyjskich), jak i poziomo (środowisko Żydów sefardyjskich)
określa się mianem macewa. Oznaczała ona miejsce nieczyste i była dla kapłanów
znakiem, aby nie zbliżali się doń z uwagi na wymóg zachowania rytualnej
czystości. Nagrobek był zabezpieczeniem miejsca spoczynku zwłok i
oznakowaniem grobu. Był wyrazem czci dla zmarłego i znakiem pamięci dla potomnych. Stawiano go najpóźniej w rok po śmierci, sytuując na osi wschód-zachód
(w kierunku Jerozolimy).
Religia i tradycja żydowska zakłada sakralność i wieczystą nienaruszalność miejsc spoczynku zwłok. Oznacza to, że w odniesieniu do miejsc pochówku i cmentarzy obowiązuje zakaz naruszania, likwidacji bądź przeznaczania ich na inne cele. Kirkut jest miejscem świętym, a najważniejsze są spoczywające w ziemi szczątki ludzkie. Materialne znaki nagrobne nie mają większego znaczenia.
Wobec ogromu strat, jakie poniosła kultura żydowska w Polsce i w Europie,
zachowane cmentarze są jedynym z niewielu autentycznych śladów istnienia
gmin żydowskich.
» powrót «