Włóczykij 2009




Podróżnicze wieści

Zobacz wcześniejsze edycje festiwalu Włóczykij

    15

    14

    13

    12

    11

    10

    9

    8

    7

    6

    5

    4

    3

    2

    1

Mirosław Opęchowski
Cmentarze żydowskie na Pomorzu Zachodnim

22.02.2009 godz. 13:00

Jednym, a czasem jedynym z materialnych dowodów potwierdzających obecność społeczności na danym obszarze są miejsca pochówku. W województwie zachodniopomorskim udało się jak dotąd zidentyfikować 68 cmentarzy żydowskich.

Cmentarz, obok synagogi, łaźni rytualnej (mykwa) i szkoły religijnej, jest jednym z głównych elementów konstytuujących istnienie i funkcjonowanie gminy żydowskiej.

Cmentarz po hebrajsku określa się mianem bet-ha-kwarot (dom grobów, mogił), bet-ha-chajim (dom życia), bet ha-olam (dom wieczności). Nazwy te odzwierciedlają wiarę w życie wieczne, powrót do ojców i Boga. W średniowiecznej niemczyźnie pojawiają się określenia Judensand lub Sandhof (żydowskie piaski), a także Judenkirchof (cmentarz żydowski), które dotrwało do naszych czasów. W języku polskim używano terminów kirkut (kierkut, kierkow, kirchan) i okopisko.

Zgodnie z nakazem religijnym Żydzi od najdawniejszych czasów grzebali swoich zmarłych stawiającym im na grobach macewy (od hebrajskiego nacaw 'być postawionym, stać'), określane w Septuagincie jako stele, litos, snopos a w Wulgacie titulus, lapis, statuae, zaś w języku polskim pomnik, słup, stela, kamień. Zmarłą osobę identyfikuje hebrajska bądź niemiecka inskrypcja oraz specyficzna symbolika przedstawień plastycznych.

Zarówno płytę ustawioną pionowo (charakterystyczną dla cmentarzy Żydów aszkenazyjskich), jak i poziomo (środowisko Żydów sefardyjskich) określa się mianem macewa. Oznaczała ona miejsce nieczyste i była dla kapłanów znakiem, aby nie zbliżali się doń z uwagi na wymóg zachowania rytualnej czystości. Nagrobek był zabezpieczeniem miejsca spoczynku zwłok i oznakowaniem grobu. Był wyrazem czci dla zmarłego i znakiem pamięci dla potomnych. Stawiano go najpóźniej w rok po śmierci, sytuując na osi wschód-zachód (w kierunku Jerozolimy).

Religia i tradycja żydowska zakłada sakralność i wieczystą nienaruszalność miejsc spoczynku zwłok. Oznacza to, że w odniesieniu do miejsc pochówku i cmentarzy obowiązuje zakaz naruszania, likwidacji bądź przeznaczania ich na inne cele. Kirkut jest miejscem świętym, a najważniejsze są spoczywające w ziemi szczątki ludzkie. Materialne znaki nagrobne nie mają większego znaczenia.

Wobec ogromu strat, jakie poniosła kultura żydowska w Polsce i w Europie, zachowane cmentarze są jedynym z niewielu autentycznych śladów istnienia gmin żydowskich.

» powrót «